خانه نیما ابری است/احیای زبان زخم خورده مادری

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- علیرضا نوری کجوریان: برای رفتن به خانه نیما، خودش آدرس می‌دهد، خانه‌ام ابری است، اما ابر بارانش گرفته است… با گذر از گردنه‌های پیچ درپیچ و کوهستانی بلده و با چند ساعت پیمایش به یوش خواهید رسید، جایی که نیما ترا چشم در راه است.

زاد روز نیما با غربت در زیرسایه کرونا، برف و باران و مسدود بودن محور فرعی بلده – هراز سپری شد اما نیما پژوهان و نیما دوستان، از تأثیر شگرف نیما بر شعر و ادبیات فارسی و زبان محلی سخن گفتند.

علی اسفندیاری که به نام نیما یوشیج شناخته می‌شود، ۲۱ آبان ۱۲۷۶ پا به جهان هستی گذاشت و در ۱۳ دی ۱۳۳۸ چشم از جهان فرو بست. وی بنیان‌گذار شعر نوین و ملقب به «پدر شعر نو فارسی» است.

ولی الله پاشا نیما پژوه و شاعر مازندرانی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه نیما را اگر چه بیشتر در سرایش و تدوین و تبیین شعر نو فارسی می‌شناسیم اما داستان، نمایشنامه، زندگی‌نامه و خاطره و سفرنامه و گزارش‌های به جامانده از نیما یوشیج نیز به چاپ رسیده است.

نیما علاوه بر شعر برای داستان نویسی معاصر هم پدری کرد

وی افزود: نیما یوشیج اگر چه پدر شعر نو ایران است اما نمی‌توان از خاطر برد که برای داستان‌نویسی معاصر هم پدری کرده است. این مدعا از دو منظر قابل رؤیت است؛ اول از منظر داستان‌هایی که نوشته است و دوم از منظر نظریه‌پردازی‌های ادبی‌اش.

وی ادامه داد: نیما، ظرفیت‌ها، عناصر داستانی و رویکرد روایی را به شعر وارد کرد، زبان شعرنیما علاوه بر رمزی و تمثیلی بودن با روایت و نقالی همراه است و از سویی با وارد کردن نمایش به شعر، تفاوت عمده‌ای در شعر معاصر با شعر کهن فارسی ایجاد کرد و شعر فارسی را از تک صدایی رهایی بخشید.

پاشا تصریح کرد: نیما در مسیر تکوین زبان شعری خویش به ترکیبی از بیان کنایی، سمبلیک، وصفی و روایی دست یافت، به عبارتی نیما در سروده‌هایش به ادبیات نمایشی و دراماتیک توجه می‌کند و بهره گیری از عنصر مادی و معنوی در شعر، از دیگر ویژگی‌های نیما است.

این شاعر بومی و محلی یادآور شد: محیط مادی عمدتاً به ویژگی‌های جغرافیایی یک منطقه مانند آب، کوه، دشت، ساحل، دریا، و شرایط اقتصادی دلالت دارد و عناصر معنوی شامل موضوعات فرهنگی، قومی، زبانی، مذهبی، و سیاسی است، با این وصف، نیما بنیان گذار و مبتکر قرائت تازه ای از شعر است، قرائتی که تا پیش از او تدوین و تبیین نشده بود.

پاشا افزود: اگر چه در موازات تجربیات نیما در ارائه گونه‌ای از شعر با مشخصات شعر نیما یی، دیگرانی نیز دست به تجربیات مشابه زده‌اند، اما نیما ضمن استمرار و تداوم در سرایش شعر، ارائه نقد وتحلیل و تبیین پیرامون آن، تعریف تازه ای از شعر فارسی ارائه کرد و فرم جدیدی از شعر را پیشنهاد داد، شعری که در اجزا، فرم، موسیقی، زبان و نگاه اساساً با گونه‌های شعری پیش از خود تفاوت داشت.

وی گفت: این حرکت نیما در شعر یقیناً خلق الساعه و شهودی نبود، نیما در عمر شاعرانه‌اش، تجربیات متعددی در حوزه‌های مختلف شعری در قالب‌ها و مضمون‌های کهن شعر فارسی و نیز بومی دارد اما آنچه که نیما را از دیگران متمایز ساخت و موجب شد تا آگاهانه نسبت به تحول در شعر فارسی اقدام کند، درک درست او از زمان و زبان و ضرورت ایجاد تغییر با توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران و البته جهان بود.

آنچه که نیما را از دیگران متمایز ساخت و موجب شد تا آگاهانه نسبت به تحول در شعر فارسی اقدام کند، درک درست او از زمان و زبان و ضرورت ایجاد تغییر با توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران و البته جهان بود

ولی الله پاشا دارا بودن قدرت مصادره به مطلوب را یکی از ویژگی‌های مهم در پهنه شعر دانست که شاعران بزرگ همچون حافظ و نیما از آن بهره مند بودند، گفت: تا پیش از نیما و مشخصاً در عصر نیما، هر یک از شاعران بر محور یکی از پاره خط‌های (بومی- ملی- جهانی) نمودار شعر خود را رسم می‌کردند اما نیما با هوشمندی و درک درست از زمان، در تحول زبان شعر کمر همت بست و پاره خط‌هایی را که هر کدام در سویی رها بودند به هم متصل و «مثلث شعر نیمایی» را ترسیم کرد.

وی تصریح کرد: این یاغی یوش در یورش به برج و باروری شعر کهن و ارائه الگو و قرائت تازه، نسبت به ظرفیت، تجارب و جغرافیایی زیستی و زبانی خود غافل نشد، همچنین از دست آورده‌ای ادبی جهان مدرن نیز بهره برد و امکانات زبان فارسی را گسترش بخشید. نیما، پیش و بیش از آنکه به ظرفیت شعر بومی بیفزاید، از ظرفیت‌های آن در ارائه الگوی تازه شعر فارسی بهره برد. در شعر فارسی نیما، هم واژه‌ها و هم لحن و لهجه‌ی مازندرانی حضور دارد.

این نیما پژوه و پژوهشگر شعر و ادب مازندران گفت: بهم ریختگی‌ها و تغییر در نحو و نرم دستوری شعر نیما، شکل بیانی در گویش مازندرانی را به ذهن متبادر می‌سازد، نیما به جای اینکه شعرهای روشنفکرانه بسراید، برخورد روشنگرانه با شعر را در پیش گرفت و دغدغه‌ها و علاقه مندی های وی به جغرافیای زیستی و زبان مادری اش باعث نشد تا صرفاً حسرت نشین و دریغا گوی زندگی گذشتگان و توصیف گر طبیعت و در نهایت داعیه دار احیای فرهنگ پدر سالارانه و زبان زخم خورده مادری اش باشد و از این منظر یکسره با تمام دست آورده‌ای بشری به لجاجت بپردازد.

وی گفت: نیما، نماد تبادل و ایجاد تعامل فرهنگی مابین عناصر بومی، ملی و جهانی در ادبیات معاصر ایران است.

محمد احمدی دیگر شاعر مازندران در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه یکی از محاسن شعر نیما به عنوان پایه گذار شعر فارسی این است که شعر از نظر محتوا با مردم پیوند خورده است، افزود: شعر نیما گشاینده راه تازه ای در شعر بود و تشبیهات و استعارات نیمایی خشک و بی روح نبوده است.

ردپای طبیعت در اشعار نیما موج می‌زند

وی ادامه داد: ردپای طبیعت بکر و زیبای یوش در اشعار نیما موج می‌زند و نیما به زیبایی بیان می‌کند که گرم یاد آوری یا نه من از یادت نمی کاهم، ترا چشم در راهم، شباهنگام.

وی با تاکید براینکه اشعار نیمایی باید در مدارس استان تدریس شود و در کتاب‌های ادبیات فارسی دانش آموزان گنجانده شود، افزود: نیما علاقه زیادی به زبان مازندرانی داشت و در احیای این زبان نیز تأثیرگذار بوده است.

نیما یوشیج کهن سرزمین ایران در همه ادوار شاهد حضور شخصیت‌های ممتازی است که در فرایند فرهنگ و هنر جامعه تأثیر گذار بوده است. نیما یوشیج شاعر و نظریه پرداز شعر معاصر پارسی برآمده از کوهستان‌های سربه آسمان ساییده یوش فراموش نشدنی‌ترین شخصیت ادبی ماست که بر جریان شعر با نگاهی بومی و گسترش امکانات زبان و گویش بومی مازندرانی و جهانی کردن نام‌ها و نشانه‌های منطقه‌ای، جریان تازه ای در رودخانه شعر معاصر به راه انداخت.

عباس زارع مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران در پیامی به مناسبت زادروز نیما آورده است: نیما این تحولات ادبی را (نو گرایی) نامید و علی رغم مخالفت‌های صورت گرفته در آن عصر, با حضور در زادگاه خود و سخت کوشی و جدیت تمام ضمن ایجاد نظریه جدید در حوزه ادبیات مدرن، توانست بر کیفیت و غنای ادبیات سنتی مازندران تأثیر شگرفی بگذارد.

زارع در این پیام تاکید کرد: او هرگز از گویش بومی خود غافل نماند و در لایه‌های شعر نیما، اشیا – جانداران و طبیعت خاص مازندران قابل دریافت و بازشناسی است و تحول زیبایی شناختی شعر نوین ایران را باید مدیون فرهنگ و هنر مازندران و شاعر بلند آوازه‌اش نیما یوشیج دانست.

با اینکه زادروز نیما در تقویم رسمی کشور به عنوان روز شعر نو یا روز نیما یوشیج به ثبت نرسیده، اما برای اهالی فرهنگ و هنر ایران و فارسی زبانان جهان به عنوان نیما و شعر نو شناخته می‌شود، هرچند که برف و باران سالروز تولد نیما، برنامه‌های گرامیداشت زادروز این شاعر نامی را به فراموشی سپرد اما نیما همواره ترا چشم در راه است، گرش یاد آوری یا نه.